Tachtig jaar Matthäus-Passion in Bolsward
Op 15 en 16 april voert de Oratoriumvereniging Bolsward de Matthäus-Passion van Johann Sebastian Bach uit, o.l.v. dirigente Pauli Yap. Medewerking wordt verleend door het Kinder- en jeugdkoor Viva la Musica van koorschool Meppel, o.l.v. Ceciel van der Zee.
Instrumentale begeleiding wordt verzorgd door barokensemble Eik en Linde uit Amsterdam.
Kaartverkoop: www.ovb-bolsward.nl/kaartverkoop
Tachtig jaar Matthäus-Passion in Bolsward
Sommigen probeerden het -vorig jaar- in woorden te vatten, anderen voelden dat ze de zojuist ervaren magie van de Matthäus Passion, die in de oude Martinikerk van Bolsward had geklonken, onmogelijk met woorden konden beschrijven. Op de laatste tonen van het muziekstuk volgde een minutenlange respectvolle en indrukwekkende stilte. Daarna kwam eerst aarzelend maar langzaam steeds luider een dankbaar applaus op gang.
Een soort ontlading, want velen hadden een vorm van trance ervaren. En trouwe Bolsward Matthäus gangers meenden dat het muziekstuk misschien weer indringender was dan het jaar ervoor.
Wat is het toch met die Matthäus-Passion?
Het is 1940 en vanwege de oorlog hebben veel mensen, veel onderduikers, uit de Randstad veiligheid in Friesland gezocht. Het dorpje Abbega herbergt zelfs al snel minstens zoveel ‘vreemdelingen’ als inwoners. Onder hen bevinden zich Frits en Jeanne Gerretsen. Frits is architect en Jeanne is pianiste en violiste en ze geeft muzieklessen.
In 1941 wordt aan Jeanne gevraagd of ze het plaatselijke amateurkoortje door een kerstconcert heen wil helpen. Meteen daarna geeft ze aan dat ze met het koortje grotere plannen heeft. En zo klinkt in 1942, het koor uit Abbega aangevuld met Oosthemmer koorleden en ook nog een paar violen, hobo’s en een cello, de Matthäus-Passion van Johann Sebastian Bach. Een complex en intrigerend muziekstuk voor de periode voorafgaand aan Pasen. Een muziekstuk dat werkelijk veel te hoog gegrepen lijkt door Jeanne Gerretsen en haar muziekvrienden … en toch krijgen ze het voor elkaar.
Het werd een groot succes en vreemd bijzonder. De Gertrudiskerk van Abbega was vol. Te vol … en in 1943 werd daarom uitgeweken naar een grotere kerk in de buurt. In dat jaar, op Goede Vrijdag klonk voor het eerst de Matthäus-Passion in de Martinikerk van Bolsward. Uit alle dorpjes om Bolsward heen waren koorleden en musici op het Matthäus-Passion plan afgekomen. Het geheel stond onder leiding van Jeanne Gerretsen.
Ondanks de oorlog, of misschien daardoor wel extra gedreven, bleef Jeanne Gerretsen heel actief bezig met muziek, met lesgeven … en met muziekdoelen formuleren want op 13 juli 1945 verscheen er een oproep in het Bolswards Nieuwsblad: “Het ligt in de bedoeling om in Bolsward een groot zangkoor op te richten ter opvoering van de Matthäus-Passion en andere groote werken”, onder leiding van Mevr. Jeanne Gerretsen.
Dit was de aanzet voor de oprichting van de Oratoriumvereniging Bolsward.
In Abbega zal er dit jaar in een iepenloftspul aandacht worden besteed aan die beroemde eerste Matthäus-Passion, met als thema ‘Frjemd’. Het iepenloftspul zal in principe zes keer worden opgevoerd, van 4 tot en met 13 september (iepenloftspulabbegea@outlook.com).
In Bolsward wordt dit jaar uitgebreid stilgestaan bij het 80 jarig jubileum van de Oratoriumvereniging, die de laatste 25 jaar (ook een jubileum!) concerteert onder leiding van Pauli Yap.
Wat is het toch met die Matthäus-Passion, die vrijwel onafgebroken geklonken heeft in de week voorafgaand aan Pasen in de oude Martinikerk in Bolsward de afgelopen 80 jaar?
Misschien is het het aangrijpende verhaal zelf? Voor velen bekend, want zelfs de meeste buitenkerkelijken kennen begrippen als het laatste avondmaal, het verraad van Judas, het kraaien van de haan en de tocht van Jezus naar het kruis.
Het verhaal is ook eigentijds, ondanks de bijna 2000 jaar oude bijbeltekst van de Matthäus Passion, want het gaat over een lijdensweg, over verraad, wanhoop, berechting en ondergang. Maar het verhaal gaat bovenal over de liefde. En de boodschap van troost en hoop spreekt nog steeds tot de harten van mensen van alle achtergronden en geloofsovertuigingen.
Maar de Matthäus-Passion van Bach is het verhaal EN muziek. Zit het geheim van de tijdloze schoonheid van dit muziekstuk in de combinatie?
Hoe slaagt Bach erin om de aandacht van de musici en het publiek ongeveer drie uur lang vast te houden? Komt het door de vele verschillende elementen? Er zijn namelijk lyrische aria’s voor solisten en een ‘evangelist’ die het verhaal vertelt. Er zijn koor gedeelten waarin soms ‘het volk’ te horen is en soms bijvoorbeeld de priesters. Dit zijn vaak overweldigende semi-chaotische passages waarin het opgehitste volk schreeuwt dat Jezus gekruisigd moet worden of cynische priesters die aan het woord komen en de status van Jezus betwijfelen. Daarnaast zijn er ook Lutherse koralen die in de tijd van Bach heel bekend waren. Die koralen zijn een soort rustpunten in het indrukwekkende verhaal en net als de aria’s in zekere zin bedoeld als reflectie op wat er gebeurt. En zelfs de meest ervaren Matthäus-Passion luisteraar zal zich misschien nooit gerealiseerd hebben dat Bach de bekendste koraal melodie, zoals te horen is in “O Haupt voll Blut und Wunden”, maar liefst vijf maal gebruikt. En hoewel de melodie, gezongen door de sopranen in de vierstemmige koralen, dus vijf maal hetzelfde is, klinkt dit koraal toch telkens anders. De drie andere ‘stemmen’ (alt, tenor en bas) zijn namelijk steeds door Bach anders gecomponeerd. Daardoor klinkt het koraal de ene keer vrij uitbundig en een andere keer bijvoorbeeld heel ingetogen, … passend bij het moment in het bijbelverhaal.
Bachs muziek zit wiskundig gezien heel knap in elkaar, maar die complexiteit staat nergens de lyriek in de weg. Zijn Matthäus-Passion is nu eens groots en indrukwekkend, dan weer intiem en fragiel. Bach heeft met de toonzetting van dit verhaal iets aangereikt dat bij velen op een of andere manier een snaar raakt.
Maar wat is het toch met die Matthäus-Passion in Bolsward?
De Oratorium vereniging van Bolsward tracht elk jaar opnieuw om het muziekstuk nog weer verder tot z’n recht te laten komen. Elk jaar, als er weer begonnen wordt met de Matthäus repetities, bouwt Pauli Yap de interpretatie van de grond af op, alsof het muziekstuk volkomen nieuw is. Elke lettergreep, toon, maat, uitspraak en klank krijgt aandacht. Ze wijst op een maat of een harmonie of een overgang in de muziek waar het genie van de componist duidelijk te zien, te horen en te voelen is. De muziek versterkt de bedoeling van de woorden. Het zich bewustzijn van al deze zaken is belangrijk om mensen mee te nemen in de muziek, in het verhaal.
En misschien was het dat, wat er vorig jaar in Bolsward in de oude Martinikerk gebeurde: een bijna magische combinatie van uitvoering, muziek en verhaal. Een muzikale boodschap van liefde, van troost en hoop.
En was het die boodschap, wat de mensen in Abbega er zo’n 80 jaar geleden toe bracht om de Matthäus-Passion van Johann Sebastian Bach te willen uitvoeren.
Bachs Matthäus-Passion zal op 15 en 16 april aanstaande weer ten gehore worden gebracht in de Martinikerk van Bolsward door Oratoriumvereniging Bolsward, Barok orkest Eik en Linde, solisten en jeugdkoor.
Het geheel zal onder leiding staan van Pauli Yap
